Televizyon Tarihinin İlk Animasyon Dizisi: Bir Varmış Bir Yokmuş

Tek kanallı televizyon dönemimizin hafızlarımızda kalan en renkli hatıraları şüphesiz ki çocukluğumuzda edindiklerimizdir. Sığ bir nostaljik ajitasyona düşmeden yıllar önce TRT’de izlediğimiz, şimdiler de ise dijital platformlarda yeniden gösterimine şahit olduğum bir eski zaman animasyonuna değinmek istiyorum. Orijinal ismi "Il était une fois…" olan ve ülkemizde TRT’de “Bir Varmış Bir Yokmuş” olarak yayınlanan bu seri Avrupa’da soğuk savaş sonrası en parlak ortaklaşmalardan bir tanesine adım atılmasıyla doğmuştu.

1950’li yıllarda Albert Barillé, orta gelir düzeyine sahip bir Fransız aileden gelmesine ve ailesi çalışmalarını destekleyebilecek olanaklara sahip olmamasına rağmen Porcidis isimli yapım şirketi kurar. İlk işi Latin Amerika ülkelerine film üretimi ve dağıtımı yapmak olacaktır. Ama bu şöhretsiz kişi ve küçük şirketi kıta Avrupa’sının en kooperatif işlerinden birisine imza atarak hafızalarımızda yeri doldurulamayacak bir yere sahip olacaktır. 1960’lı yıllarda Barillé ve küçük yapım şirketi televizyona yönlenir. O zamana kadar televizyonda yapılmış bir iş olarak çocuk ve gençlere hitap edecek ama bir yandan da eğitici bilgiler verecek bir dizi fikri ortaya atar.

1969 yılında ise ilk televizyon yapımı olan Colargol’u yaratır. Büyük beğeni toplayan yapım Barillé’nin bağımsız yapımcılığının bir başarısı olarak lanse edilir.  Bu projede göstermiş olduğu başarı Barillé’nin uzun zamandır aklında olan eğitici ve eğlendirici animasyon serisi projesine başlamasını kolaylaştırır.  Prodüksiyonuna Fransa devlet televizyonu France Régions FR3, Kanada’nın Fransızca yayıncılık ağı kuruluşu Sociéte Radio-Canada ile Kanada’nın İngilizce yayın yapan ikincil özel televizyon kanalı Access Alberta, İtalyan devlet televizyonu RAI, İsveç’in özerk kamu yayıncı kuruluşu SSR, Belçika’nın Fransızca devlet televizyonu Radiodiffusion-Television Belge ile Felemenkçe devlet televizyonu Belgische Radio en Televise, Hollanda devlet televizyonu KRO, Norveç devlet televizyonu Norsk Rıkskrıngasting, İsveç devlet televizyonu Sveriges Radioab, İsrail devlet televizyonu IBA1, Doğu Alman devlet televizyonu DFF ve İspanyol devlet televizyonu RTVE de ortak olarak katkı sağlamıştır.

Bu çok ortaklı görünümün aksine yapımdan sadece Barillé’nin şirketi Procidis sorumludur. İlk yayınlar Fransız televizyonunda yayınlanır. Her akşam haber bülteninden önce beşer dakikalık bölümler yayınlanırdı. Cumartesi günü ise izleyiciler bütün bir bölümü baştan sonra izleyebilirlerdi. Bu devrimsel nitelikli yapım Avrupa televizyonlarındaki ilk seri animasyon filmi olarak tarihe geçmiştir. Ortak devlet televizyonlarında da filmler yayınlanmaya başlayınca yapımın başarısı iyice sükse yapmış ve büyük bir başarı kazanmıştır. Barillé uzun zamandır peşinde koştuğu uluslararası bir başarıyı sonunda yakalamıştır.

Unutulmaz Dizinin Başlangıç Videosu:

Özellikle yapımdaki seslendirme sanatçılarının da imzaları unutulmazdır. Daha sonra Star Wars’da C3PO karakterinin ve Walt Disney filmi Winnie the Pooh karakterinin Fransızca dublajlarını ve Agatha Christie’nin Poirot serisinde Hercule Poirot’ı sesiyle canlandıran Roger Carel’in Maestro (Hepimizin bildiği o beyaz sakalları içinde kaybolmuş şirin sempatik ihtiyar!) karakterini canlandırması televizyon izleyicilerinin ve küçük meraklıların diziye daha çok bağlanmasına yol açmıştır.

Her biri yirmi altı alt bölümden oluşan seri; İnsan, Uzay, Yaşam, Amerikalar, Kâşifler, Mucitler ve Dünya Gezegeni isimli yedi ana bölümden oluşuyordu. France3 kanalında yayını devam eden serinin son bölümleri 2008 yılına kadar üretilmeye ve izlenmeye devam ediyordu. Ancak serinin Türkiye’de yayınları ise bölük pörçük ve belirli bir sıralama takip edilmeden yapıldığından Türkiye’de tam bir takip yapılamamaktadır. 1990’lı yıllarda patlayan özel televizyon furyası sırasında bir takım kanallarda bu serinin bölümlerine rastlanılmış olsa da ülkemizdeki izleyicilerin sağlıklı bir takip yapması ne yazık ki mümkün olamamıştır.

Barillé ve dünyanın dört bir yanından bu yapım için bir araya gelen bilim insanları serinin başarıya ulaşması için çok büyük bir çaba sarf etmiştir. Bütüncül bir yapımda kültürel bir hazineyi çocukların anlayabileceği bir dilde ve ilgi çekecek görsel bir nitelikte izleyicilere sunmayı hedefleyen yapım otuz yılı aşkın süredir hak ettiği bir üne kavuşmuştur. Yapım aşamasında teknolojinin geldiği nokta bir yana yapımın karakter yaratımından ses analizine, metinlerin hazırlanmasından montajına kadar tek başına Barillé’nin omuzlarında olduğu bir gerçektir.

Yapımda öne çıkan en büyük özellik ise evrensel bir bilimsellik ön planda şiddet karşıtlığı, dostluk ve insancıllık arkasında izleyenlere aksettirilir. Renkli bir anlatım yanında bilimsellik ve evrensel haklara saygı her zaman göz önünde tutulmuştur. Serinin televizyon ekranlarındaki öncül konumunu korumak adına popülerliğe yenik düşmemesi ve kalitesini yitirmemesi sadık bir izleyici kitlesinin doğurmuştur. 2009 yılında seksen sekiz yaşında yaşamını yitiren bu inatçı yapım dahisi Avrupa halklarına ve dünyanın dört bir yanındaki çocuklara büyük bir ışık saçmıştır.

Albert Barillé

Hindistan’dan Şili’ye, Kanada’dan Türkiye’ye kadar televizyonun ulaştığı dünya halklarının hemen hemen tamamına ulaşan bu sürükleyici yapımın yüzlerce televizyon kanalı sayesinde ulaştığı milyonlarca çocuk için değeri paha biçilemezdir. Televizyon tarihinin bu ilk seri animasyon belgesel/filmi bir yandan evrensel bilginin genç zihinlere ulaşmasını sağlarken bir yandan da eğlenceli bir yapımın aile fertleri tarafından birlikte izlenebilmesine yarıyordu. Yapımın bir diğer özelliği ise bölümler ilerlese yıllar geçse de karakterler konuya, yere ve zamana göre değişen şekillerde izleyici karşısına çıkıyordu. Bu hem bir yandan izlenme kolaylığı sağlarken bir yandan da izleyicilerin karakterlerden çok anlatılan konulara odaklanmasına yarıyordu.

Aynı karakterlerin kimi zaman siyah kimi zaman beyaz, kimi zaman Avrupalı kimi zaman Asyalı, kimi zaman zengin kimi zaman fakir, kimi zaman yaşlı kimi zaman genç olarak çizilmesi izleyicilere çok açık bir insan mesajı veriyordu. Dünyanın, politikaların ve devletlerin hızla değiştiği yirminci yüzyılın bu son çeyreğinde ortaya çıkan insancıl ve barışçıl bakış açısı yetişen nesiller üzerinde kuşkusuz bir etki bırakmıştır. Barışçıl ve evrensel bilimi temel alan kültürel birikimin artmasına katkı sağlayan bu eşsiz yapımında az da olsa yararlanabilmiş olmayı bir mutluluk vesilesi sayıyorum.

Meraklısına Notlar:

1) Dizi netflix'ten izlenebilmektedir.

2) Avrupa Yayıncılar Birliği (EBU) 2008’de yayının yeni bölümlerinin çekilebilmesi için Procidis ile anlaşmaya varmıştı. Yakın zamanda ülkemizde de bu yeni bölümlerin gösterilmesini veya en azından DVD'lerinin satılabilmesini bekleyebiliriz.

Dr. Selahattin ÖZKAN