Estetik ve Siyaset üzerine düşünceleriyle tanınan "muhafazakar filozof" Roger Scruton yaşamı boyunca batı dünyasında muhafazakarlığın bayraktarlığını yapmıştır. Ellinin üzerinde kitaba imza atan, İngiltere’de muhafazakar ideolojinin önde gelen dergilerinden olan The Salisbury Review’in yirmi yıl boyunca editörlüğünü yapan romanlar ve operalar ile geniş çevrelere ulaşan Scruton 2020 yılında yetmiş altı yaşnda aramıdan ayrılmıştır. Avrupa’da birçok üniversitede Felsefe dersleri de veren Scruton ABD’de saygın kurumlarda da çalışmıştır. Ancak uzun kariyeri boyunca belki de en derin etkisini ne Avrupa’da ne de ABD’de bırakmıştır. Doğu Bloku ülkelerinde baskıcı rejimler sürerken o ve arkadaşları gizli teşkilatlar oluşturmuş ve özgürlüğü arayan öğrencilere ulaşmaya çalışmıştır. Bu yazıda onun ABD’de ve Avrupa’da sahip olduğu akademik kariyerine ya da vermiş olduğu edebi eserlerin sanatsal derinliğine değil kurmuş olduğu Jan Hus Vakfı aracılığı ile artık var olmayan Çekoslavakya’da vermiş olduğu eğitim faaliyetlerine bakılmaya çalışılacaktır.
1980 yılının Mayıs ayında bir grup İngiltereli akademisyen gizli bir örgüt meydana getirdi. Çek asıllı Ortaçağ teologlarından Jan Hus’un adıyla ölümsüzleştirilen bu vakıf gizlice Çekoslavakya’ya ulaşmak, seminerler tertip etmek ve demir perdenin ardına kaçak kitaplar sokmak gibi dönemin ruhuyla oldukça tartışmalı eylemlere imza atıyordu. O dönemde aralarında Jacques Derrida, Roger Scruton ve Anthony Kenny gibi isimlerin de bulunduğu isimler ülkeye bu gizli vakfın aracılığı ile kaçak yollardan girmiş ve özel dersler vermişti. Jan Hus Vakfı’nın sonradan ayrılıp iki ülkeye bölünecek Çekoslavakya’daki faaliyetleri yıllarca saklanmış ve kulaktan kulağa yayılmıştır.
 |
| Julius Tomin |
Herşey aslında Çek muhalif düşünür Julius Tomin’in evinde gizlice yürüttüğü felsefe seminerlerine batılı akademisyenleri davet etmesiyle başlamıştı. Komünist rejim altında ekonomik ve politik baskılar altında yaşayan birçok Çek gibi Tomin de özgürlüğe açtı. Julius Tomin evinde yürüttüğü bu gizli faaliyetlere 1978 yılında Komünist rejimin katlettiği Jan Patočka’nın adıyla yürütüyordu. Baskıcı rejimler insanları kolayca öldürebiliyordu ama fikirlerini yok edemiyordu. Tomin’in batılı üniversitelerden beklediği çağrı uzun süre gelmemişti. Komünizm’in halkların üzerine kara bulut gibi çöktüğü bu dönemde Doğu ile Batı arasında iletişim oldukça güç oluyordu. Tomin destek almak için dört üniversiteye mektup yazmıştı ancak sadece bir tanesi o da bir yıl sonra Oxford’a ulaşmıştı. Talep batılı muhataplarınca kuşkuyla karşılanmış ama yine de geri çevrilmemişti.[1]
 |
| Çekoslavakya Gizli Polisi tarafından çekilmiş, batılı akademisyenlerin Prag'taki faaliyetlerine ilişkin resmi bir soruşturma fotoğrafı. |
Oxford’un gönderdiği iki akademisyen Julius Tomin’in Prag’taki Keramická Sokağı 6 Numara’daki evinde yürüttüğü gizli derslere 1979 yılının Nisan ayında katılabilmişti. İlk verilen dersler Aristoteles ve Kimlik üzerineydi. Bir sonraki yıl Oxford Üniversitesinin İnsani Bilimler bölümü ya da Klasik Okumaları Kürsüsü (asıl adı “Literae humaniores” olup Lisans eğitimi veren kurum) finansal ve materyal desteiği vermeyi de kararlaştırmıştı. Desteğin boyutu zamanla genişledi, Fransa, Batı Almanya, İngiltere ve ABD’deki farklı üniversitelerden de Akademisyenler derslere katılmak için gizlice Prag’a gitmeye başlamıştı. Vakfın kurulmasında en etkin rolleri üstlenen Roger Scruton ise Prag’da yürütülen gizli dersleri yeterli görmüyor Çek öğrencileri bir şekilde Batı ile entegre etmeye gayret gösteriyordu.[2] Bu kapsamda Cambridge Üniversitesi’ni ikna eden Scruton, ülkelerinden çıkamayan Praglı öğrencilerin burada yürütülen dersler neticesinde Diploma alabilmesini sağlamıştı. Ayrıca söz konusu gizli ders faaliyetlerinin ihtiyacı olan finansal ve idari desteğin bir vakıf eliyle yapılması fiktir Roger Scruton’a aitti. Bu iş yapılacaksa bir vakıf eliyle yapılmalıydı. Böylece 1980 yılının yaz aylarında Jan Hus Eğtim Vakfı kurulmuştu.
 |
| Vakfa Adını Veren Çek Düşünür Jan Hus: 1370-1415 yılları arasında Bohemya'da yaşayan bu ünlü teolog yenilikçi görüşleriyle reformun öncü babalarından sayılmaktadır. Öyle ki görüşleri Martin Luther'i etkilemiştir. |
Akademisyenlerin Prag’taki bu gizli faaliyetleri ve Çek öğrencilerin kaçak yollardan gizli dersleri takip edip Cambridge’ten diploma alması en nihayetinde Komünist yetkililerin dikkatini çekmişti. Roger Scruton birçok akademisyeni önce Viyana’ya getiriyor, burada da Bohemya’nın meşhur biralarını tattırmak üzere Çekoslavakya’ya sokuyordu. Görünürde herşey bir bardak bira içindi. Ancak gerçek çok daha farklıydı. Soruşturmalar neticesinde birçok akademisyen tutulanmış, bazıları derslere katılmadan ülkeden ayrılmaya zorlanmıştı. Ünlü Fransız düşünür Derrida 1981 yılında Prag’ta tutuklanmış Fransız hükümetinin baskılarıyla zorla ülkeden çıkması sağlanmıştı. Roger Scruton da bu nedenlerle 1985 yılında polis tarafından tutuklanmış ve İstenmeyen Kişiler Listesi’ne dahil edilmişti. Roger Scrutona Prag’taki ve genel olarak Doğu Bloku’ndaki deneyimleri neticesinde Thinkers of the New Left “Yeni Sol’un Düşünürleri” başlıklı kitabını bir sonraki yıl yayınlamıştı.
Jan Hus Vakfı adıyla anılan gizli örgüt çalışmalarını Kadife Devrim’e kadar sürdürmüştü. Batılı akademisylen devrimden sonra da kurulan Çek ve Slovak devletlerindeki eğitimi desteklemeyi sürdürmüşlerdir. Çekoslakvya’nın son, Çekya’nın ise ilk devlet başkanı olan Václav Havel 1998 yılında destansı çalışmaları nedeniyle Kathy Wilkes ve Barbara Day’a Başkanlık Madalyası, Roger Scruton’u da Liyakat Madalyası ile ödüllendirmişti. 2018 yılında düzenlenen bir törenle Cambrige Üniversitesi Teoloji Fakültesi’nin duvarına Jan Hus Vakfı bünyesinde yürütülen faaliyetleri ölümsüzleştiren bir plaket çakılmıştır. Yine 2019 yılında Prag’taki Keramická Sokağı 6 Numara’daki eve ve daha sonra derslerin taşındığı Letná sokağındaki binaya bir plaket çakılarak burada yürütülen dersler de onurlandırılmıştır.
İfade özgürlüğünün parlemantolarda ya da sokaklarda başka üniversitelerde başka olduğunu düşünen Scruton kişisel ve toplumsal sınırların üniversitede savunalamayacağına inanıyordu. Bireysel hakların, reşit olmayanların ya da azınlıkların korunması gerekçesiyle toplumsal düzlemde kimi ifadelerin özgürlüğünün savunulamayacağını hatırlatan Scruton dini itikadlar ya da cinsel gelenekler söz konusu olduğunda ifadelerini yumşatmayı kabul etmektedir. Öte yandan Scruton tüm bunlardan bir kurum olarak Üniversite’yi ayrı tutmaktadır. Yirminci yüzyılın en bütük totolatilerlerinin soykırıma varan günahlarının önce hedeflerine Üniversite’yi alarak başladıklarını akla getirdiğimizde ifade özgürlüğünün ne anlama geldiği anlaşılacaktır. Hitler’in, Stalin’in ve diğerlerinin baskıya önce üniversitelerden başladığı gibi der Scruton sınırsız özgürlükler de önce üniversitelerimizde yeşertilmelidir.[3]
Çekya’da özgür üniversite işte Scruton’un özgürlükçü görüşleriyle şekillendirilmiştir. Komünist dönemde özellikle yeteneksiz kişiler tarafından doldurulan sosyal bilimler alanı yeniden özgür düşünceli insanlara açılmıştır. Artık üniversilerin ve özellikle de sosyal bilimler bölümlerinin özgür düşünceler ile tanışma vakti gelmiştir. 1964 ile 1969 arasında öğrenci liderliği yapan Jiří Müller onun Çekoslavakya’daki girişimlerini fevkalade olarak nitelemektedir. O ve arkadaşlarının kurduğu Jan Hus Vakfı sayesinde Çekoslavakya’daki bağımsız eğitime dair kurtarılmış bölgesyi yaratmıştır. Scruton’ın faaliyetleri Prag ile sınırlı kalmamış ve Brno ile devam etmiştir. Seminerlerini ve gizli derslerini gerçekleştirdiği ziyaretlerini 1990’lara kadar sürdürmüştür. Brno kentinde yaşayanlar kadife devrimden sonra Scruton’a olan minnetlerini unutmamış ve kendisine 2021 yılında onursal yurttaşlık madalyası vermiştir.[4]
Güncel Tarih’e destek olmak için lütfen tıklayınız…
Yararlanılan Kaynaklar:
https://www.universitas.cz/en/people/4486-interview-with-barbara-day
https://aeon.co/essays/how-a-cold-war-underground-university-smuggled-in-western-ideas
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder